Żyjemy w neoliberalnym świecie, jesteśmy poddanymi kapitału, korporacji i Ameryki. Nie jesteśmy szczęśliwi, chcemy się z naszego poddaństwa wyzwolić. Szukamy więc zewnętrza, miejsc gdzie - jak myślimy - nie sięga władza kapitału, korporacji i Ameryki. Co jest poza naszym światem? Rosja? Chiny? Wenezuela? Kuba? Iran? A może bardziej radykalnie - Naddniestrze? Wschód Ukrainy? ISIS? Rojava? A w mikro skali - skłoty? spółdzielnie? klasztory? Te bardziej radykalne obszary nie naszego świata są zadziwiająco postmodernistyczne. To nie są byty terytorialne w takim znaczeniu, jak tradycyjne państwa - popatrzcie na ISIS - to 'państwo' istnieje jako zaprzeczenie, jako negatyw państwa. Istnieje tam, gdzie kontrola władz Iraku czy Syrii słabnie, a owo istnienie nie ma wiele wspólnego z budowaniem. ISIS jest po prostu obszarem, na którym grasują bandyci. Gospodarka ISIS opiera się na rabunku - bogactw naturalnych i ludzi.
Szukając zewnętrza dla kapitalizmu, przyjmujemy, że jego wnętrze jest w Polsce, Wielkiej Brytanii czy w USA. A co jeśli jest dokładnie odwrotnie - jeśli to właśnie w tych krajach kapitalizm jest słabszy, jeśli jego zewnętrze - nawet jeśli częściowo skolonizowane, jest właśnie tu gdzie my żyjemy? Prawdziwy kapitalizm, jego serce, umysł, płuca istnieją gdzie indziej - w rajach podatkowych, specjalnych strefach ekonomicznych ale też właśnie w Rosji, w Chinach, w Nadniestrzu czy na terenach kontrolowanych przez ISIS?
Szukamy ucieczki przed kapitalistyczną hegemonią na jej obrzeżach, lecz tam, znajdujemy tylko więcej kapitalizmu, więcej przemocy. Przykład Bliskiego Wschodu pokazuje dobrze mechanizm wytwarzania przez kapitalizm zewnętrza, które jest iluzją alternatywy, w rzeczywistości będąc postmodernistycznym konstruktem pseudo-feudalnego regresu. Świetnie zauważa to Anne Alexander: "Ci, których nie stać było by płacić wielkiemu kapitałowi za opiekę medyczną i edukację, zwrócili się do instytucji religijnych oraz charytatywnych" jednak te instytucje wcale ucieczki z piekła kapitalistycznej opresji nie zagwarantowały, a wręcz przeciwnie, stały się tego piekła zapleczem. Podobnie sytuacja wygląda zresztą w Polsce, instytucje religijne coraz bardziej przypominają kapitalistyczne korporacje (które z kolei coraz bardziej przypominają - poprzez 'motywujące' szkolenia oraz wytwarzany 'etos' - instytucje religijne), pasożytujące na państwie (pensje dla katechetów i kapelanów, przejmowanie nieruchomości i ziemi, dotacje celowe - jak ta na Świątynie Opatrzności Bożej), ze swoimi 'niezależnymi ekspertami', którzy przypominają korporacyjnych 'guru', jak niesławny ksiądz Stryczek.
Jeśli więc zewnętrze kapitalizmu jest w naszych domach, instytucjach i zakładach pracy, to czym w zasadzie ono jest i jak je odróżnić od wnętrza? Czym różni się kapitalizm od niekapitalizmu? Najprościej, moim zdaniem, byłoby przyjąć, że kapitalizm opiera się na wytwarzaniu hierarchicznych stosunków dominacji i podległości, gwarantowanych przede wszystkim poprzez redukcję sposobów w jakich porozumiewają się (uzasadniają swe istnienie i działanie) aktorzy życia społeczno-gospodarczego do języka opartego na pieniądzu i logiki zysku. Wolny rynek jest tu pewnym abstrakcyjnym konstruktem, który z jednej strony rości sobie prawo do powszechności a z drugiej dokonuje drastycznej redukcji kontekstu. Rynek więc nie jest zły sam w sobie, zła jest przemoc, która wyklucza z niego elementy kwestionujące szybki zysk grup i sił, dominujących w danym układzie. By nie szukać daleko - rządowy (a prawdopodobnie wcale nie rządowy, lecz przygotowany przez międzynarodowy kapitał) plan 'restrukturyzacji' górnictwa na Górnym Śląsku ignoruje czynnik czasu - zmiany w cenach surowców na rynkach, ignoruje czynnik społeczno-ekonomiczny - kopalnie są częścią społeczno-gospodardzo-kulturowego ekosystemu górnośląskich miast, ignoruje czynnik polityczny - bezpieczeństwa energetycznego Polski. Utrzymując logikę rynkową, można (a nawet należy!) rozszerzyć definicję / granicę rynku o wspomniane powyżej czynniki. Nie wiem, czy manipulowanie granicami/definicją rynku spowoduje, że pieniądz przestaje być wystarczającym językiem do opisu społeczno-ekonomicznej rzeczywistości (a więc do tego jak się ze sobą podmioty gospodarcze porozumiewają), czy pieniądz ulegnie 'zabrudzeniu' (co proponowałem w 'Dziurach w Całym'), czy też pozostanie w takiej formie jak teraz, gramatyka się nie zmieni, a zmieni się składnia tego języka? To jednak rozważania na inną okazję.
Pozostańmy przy hierarchicznych stosunkach dominacji i podległości i wróćmy na Bliski Wschód.
Jeśli ISIS jest do pewnego stopnia rakiem globalnego kapitalizmu, to Rojava Autonomy jest próbą budowania nie-kapitalistycznego zewnętrza. To zewnętrze jest jednak - przynajmniej w teorii - we wnętrzu struktur państwowych, które Abdullach Ocalan (przywódca i ideolog Partii Pracujących Kurdystanu) odrzuca. Nie jest to jednak prostacki anty-państwowy gest, lecz jest on oparty na zrozumieniu, że państwo pasożytuje na różnorodności społecznych struktur, które w nim istnieją, że państwo jest (w dużej części udaną) próbą przetłumaczenia pluralizmu społecznych aktywności i obecności w homogeniczny język obywatelstwa, kontrolowany przez państwową biurokrację. Jeśli więc Hegel widział w biurokracji uniwersalną płaszczyznę pozwalającą istnieć i porozumiewać się ze sobą społecznej wielości, Ocalan odrzuca wszelką transcendencję i zakłada swego rodzaju 'komunikację bez pośredników'. Ze swoją ideą granicy / instytucji ja lokuję się tu raczej po stronie Hegla (choć oczywiście to jest rodzaj 'deleuzjańskiego heglizmu'), tym jednak co u Ocalana jest moim zdaniem niezwykle ważne (i co mnie zbliża do jego myśli) - szczególnie w kontekście ISIS - jest nacisk kładziony na pluralizm oraz na równościową emancypację (Ocalan jest radykalnym feministą). Jeśli więc fundamentalizm konstruuje uproszczony model z fragmentów przeszłości, jest więc zawsze radykalnie homogeniczny; to co proponuje Ocalan i co mieszkanki i mieszkańcy Autonomii Rojava budują jest odwrotnością fundamentalizmu - nie odrzuca przeszłości (która też jest zewnętrzem - przynajmniej współczesnego - kapitalizmu) lecz czerpie z jej bogactwa i jej różnorodności. Nie opiera się na rabunku, lecz na współdziałaniu i współ-wytwarzaniu. Podkreślę jednak jeszcze raz - Ocalan buduje swą równościową autonomię wewnątrz struktur państwowych (docelowo państwo przestaje istnieć - to się oczywiście nie może odbyć bez sprzeciwu tych, którzy państwa kontrolują, ale o nieuniknionej przemocy Ocalan zbyt dużo nie pisze...), wyzwalając istniejące w państwie siły społeczne z podległości i opresji.
Jeśli więc myślimy poważnie o budowie anty-kapitalistycznego zewnętrza, powinniśmy krytycznie przetwarzać struktury państwowe, odzyskiwać i wzmacniać wszystkie te jego elementy, które zawierają esencję współpracy i równościowej emancypacji. Wynegocjowana pomiędzy związkami a rządem restrukturyzacja górnośląskiego górnictwa - wydaje mi się - idzie dokładnie w przeciwnym kierunku. Wciąż jesteśmy zewnętrzem, lecz z miesiąca na miesiąc staje się ono słabsze, coraz bardziej kolonizowane przez kapitalistyczne wnętrze. Środki przeciwbólowe gdy aplikowane niewłaściwie, przynoszą więcej szkody niż pożytku.
Jeśli więc zewnętrze kapitalizmu jest w naszych domach, instytucjach i zakładach pracy, to czym w zasadzie ono jest i jak je odróżnić od wnętrza? Czym różni się kapitalizm od niekapitalizmu? Najprościej, moim zdaniem, byłoby przyjąć, że kapitalizm opiera się na wytwarzaniu hierarchicznych stosunków dominacji i podległości, gwarantowanych przede wszystkim poprzez redukcję sposobów w jakich porozumiewają się (uzasadniają swe istnienie i działanie) aktorzy życia społeczno-gospodarczego do języka opartego na pieniądzu i logiki zysku. Wolny rynek jest tu pewnym abstrakcyjnym konstruktem, który z jednej strony rości sobie prawo do powszechności a z drugiej dokonuje drastycznej redukcji kontekstu. Rynek więc nie jest zły sam w sobie, zła jest przemoc, która wyklucza z niego elementy kwestionujące szybki zysk grup i sił, dominujących w danym układzie. By nie szukać daleko - rządowy (a prawdopodobnie wcale nie rządowy, lecz przygotowany przez międzynarodowy kapitał) plan 'restrukturyzacji' górnictwa na Górnym Śląsku ignoruje czynnik czasu - zmiany w cenach surowców na rynkach, ignoruje czynnik społeczno-ekonomiczny - kopalnie są częścią społeczno-gospodardzo-kulturowego ekosystemu górnośląskich miast, ignoruje czynnik polityczny - bezpieczeństwa energetycznego Polski. Utrzymując logikę rynkową, można (a nawet należy!) rozszerzyć definicję / granicę rynku o wspomniane powyżej czynniki. Nie wiem, czy manipulowanie granicami/definicją rynku spowoduje, że pieniądz przestaje być wystarczającym językiem do opisu społeczno-ekonomicznej rzeczywistości (a więc do tego jak się ze sobą podmioty gospodarcze porozumiewają), czy pieniądz ulegnie 'zabrudzeniu' (co proponowałem w 'Dziurach w Całym'), czy też pozostanie w takiej formie jak teraz, gramatyka się nie zmieni, a zmieni się składnia tego języka? To jednak rozważania na inną okazję.
Pozostańmy przy hierarchicznych stosunkach dominacji i podległości i wróćmy na Bliski Wschód.
Jeśli ISIS jest do pewnego stopnia rakiem globalnego kapitalizmu, to Rojava Autonomy jest próbą budowania nie-kapitalistycznego zewnętrza. To zewnętrze jest jednak - przynajmniej w teorii - we wnętrzu struktur państwowych, które Abdullach Ocalan (przywódca i ideolog Partii Pracujących Kurdystanu) odrzuca. Nie jest to jednak prostacki anty-państwowy gest, lecz jest on oparty na zrozumieniu, że państwo pasożytuje na różnorodności społecznych struktur, które w nim istnieją, że państwo jest (w dużej części udaną) próbą przetłumaczenia pluralizmu społecznych aktywności i obecności w homogeniczny język obywatelstwa, kontrolowany przez państwową biurokrację. Jeśli więc Hegel widział w biurokracji uniwersalną płaszczyznę pozwalającą istnieć i porozumiewać się ze sobą społecznej wielości, Ocalan odrzuca wszelką transcendencję i zakłada swego rodzaju 'komunikację bez pośredników'. Ze swoją ideą granicy / instytucji ja lokuję się tu raczej po stronie Hegla (choć oczywiście to jest rodzaj 'deleuzjańskiego heglizmu'), tym jednak co u Ocalana jest moim zdaniem niezwykle ważne (i co mnie zbliża do jego myśli) - szczególnie w kontekście ISIS - jest nacisk kładziony na pluralizm oraz na równościową emancypację (Ocalan jest radykalnym feministą). Jeśli więc fundamentalizm konstruuje uproszczony model z fragmentów przeszłości, jest więc zawsze radykalnie homogeniczny; to co proponuje Ocalan i co mieszkanki i mieszkańcy Autonomii Rojava budują jest odwrotnością fundamentalizmu - nie odrzuca przeszłości (która też jest zewnętrzem - przynajmniej współczesnego - kapitalizmu) lecz czerpie z jej bogactwa i jej różnorodności. Nie opiera się na rabunku, lecz na współdziałaniu i współ-wytwarzaniu. Podkreślę jednak jeszcze raz - Ocalan buduje swą równościową autonomię wewnątrz struktur państwowych (docelowo państwo przestaje istnieć - to się oczywiście nie może odbyć bez sprzeciwu tych, którzy państwa kontrolują, ale o nieuniknionej przemocy Ocalan zbyt dużo nie pisze...), wyzwalając istniejące w państwie siły społeczne z podległości i opresji.
Jeśli więc myślimy poważnie o budowie anty-kapitalistycznego zewnętrza, powinniśmy krytycznie przetwarzać struktury państwowe, odzyskiwać i wzmacniać wszystkie te jego elementy, które zawierają esencję współpracy i równościowej emancypacji. Wynegocjowana pomiędzy związkami a rządem restrukturyzacja górnośląskiego górnictwa - wydaje mi się - idzie dokładnie w przeciwnym kierunku. Wciąż jesteśmy zewnętrzem, lecz z miesiąca na miesiąc staje się ono słabsze, coraz bardziej kolonizowane przez kapitalistyczne wnętrze. Środki przeciwbólowe gdy aplikowane niewłaściwie, przynoszą więcej szkody niż pożytku.
RSS Feed