contact me:
KRZYSZTOF NAWRATEK
  • Home
  • about
  • blog
  • TEXTS/RECORDINGS

796. imperium i imperializm

7/25/2015

0 Comments

 
Najnowszy numer pisma Respublica Nowa przynosi interesujący i rozczarowujący równocześnie tekst Marcina Króla o 'wewnątrz-europejskim imperializmie'. Tekst rozczarowuje szczególnie w kontekście toczącej się od lat na intelektualnej prawicy (i nie tylko) dyskusji o imperium i imperializmie. Nie trzeba nawet nawiązywać do Hardta i Negriego, a może nawet warto zacząć o dyskusji znacznie wcześniejszej*.

Ważny jest podział, który wielu myślicieli wprowadza - na idee imperialną oraz imperializm. Imperializm jest tym o czym pisze Król, jest nowoczesnym (w znaczenie 'oświeceniowym') pomysłem terytorialnej ekspansji i ideologicznej dominacji (podobne rozumienie - choć intelektualna konstrukcja jest inna i znacznie ciekawsza - proponuje też Tomasz Gabiś w swojej słynne książce 'Gry Imperialne'). Takie rozumienie imperializmu jest ściśle związane z ideą państwa narodowego (nawet Gabiś jedynie 'przekracza' idee państwa narodowego). Idea imperialna jest czymś zupełnie innym - może wręcz być traktowana jako przeciwieństwo oświeceniowego imperium i imperializmu. Takie 'tradycyjne', przed-oświeceniowe imperium nie jest bytem terytorialnym a raczej duchowym, marzeniem o jedności i porządku, przekraczających 'naturalne' podziały. Tak rozumiane imperium podobne jest trochę (nie w technologii lecz w perspektywie) do heglowskiego obrazu biurokracji (swoją drogą warto przypomnieć o biurokracji imperium Habsburgów, efektywnej i uczciwej - a jej wkład w budowę skutecznego modelu ochrony zdrowia wart jest przypominania i studiowania). Idea imperium ogniskuje się w osobie Imperatora, ale nic nie stoi na przeszkodzie, by ów Imperator był mitem, grupą ludzi lub osobą nie-ludzką. W gruncie rzeczy bowiem, Imperator jest bramą do innego, lepszego świata. Tradycyjna idea imperialna jest więc przed-oświeceniowym marzeniem o uniwersalnym ludzkim braterstwie. Jest ideą ze wszech miar opartą na etycznym fundamencie, na wyraźnie zdefiniowanym pojęciu dobra (tu widać drastyczną różnicę w stosunku do tego jak o imperium pisze Gabiś, który jest post-konserwatystą a jego rozumienie polityki nazwałbym cynicznym). Takie imperium jest ciekawym tropem w poszukiwaniach uniwersalizmu i inkluzywizmu - jak pisałem w poprzedniej notce, konflikt staje się wielogłosowym dialogiem gdy wychodzimy poza kłócące się strony. Meta-narracja unieważnia lokalny spór.

Podobnie Imperator jest wiecznym zewnętrzem. Można nawet - moim zdaniem - łączyć takie rozumienie Imperatora z ideą wydarzenia proponowaną przez Badiou. Pisze on o tych elementach rzeczywistości, które nie są reprezentowane / przedstawiane tu i teraz (np. o nielegalnych imigrantach). W narracji 'tradycyjnej idei imperialnej' moglibyśmy powiedzieć, że Imperator jest ukryty pomiędzy nimi i prędzej czy później upomni się o należną mu rolę. Archetyp (?) 'ukrytego (wygnanego) króla', obecny na przykład w Balladynie Juliusza Słowackiego czy w wielu legendach o żyjącym jako pustelnik Władysławie Warneńczyku byłby ilustracją tego właśnie mechanizmu (król-pustelnik w Balladynie jest tym, który potrafi poznać prawdę, przejrzeć przez zasłonę kłamstwa; niektóre legendy o Warneńczyku mówiły o nim zbierającym wielką armię przeciw Turkom).

Idea imperialna ma kilka bardzo ciekawych cech - po pierwsze jest ideą uniwersalistyczną, zakładającą możliwość przezwyciężenia podziałów. Na ile owo przezwyciężanie ma być oparte na konsensusie a na ile na brutalnej sile pozostaje sprawą otwartą, należy jednak z mocą podkreślić, że Imperium nie jest centralistyczną narracją państwową po rewolucji francuskiej, a raczej porowatą, 'miękką' strukturą kontrolującą jedynie określone węzły i połączenia (bynajmniej nie wszystkie!). Ważne chyba byłoby odwołanie się do myśli pragmatystów (o której sporo pisze Leszek Koczanowicz), z której można wywieść wniosek, że uniwersalizm jako taki jest ideą nie-ludzką. Jesteśmy fragmentami większych całości i konstruując siebie oraz wspólnoty (relacje z ludźmi) ciągle zgłaszamy roszczenie do uniwersalizmu, ale on z zasady przekracza nas jako jednostki.

Po drugie imperium jest ideą a-terytorialną. Władza Imperatora nie jest władzą nad określonym terytorium, lecz władzą nad władcami - królami, książętami, premierami. Imperium nie wyklucza republiki, jeśli republika jest jedynie fragmentem imperium (próba odpowiedzi na pytanie czy ideę imperialną można pogodzić z republikańską demokracją powinna otworzyć bardzo ciekawą dyskusję - szczególnie w kontekście wspomnianego tu wcześniej Badiou - czy w idei suwerennego ludu może zmieścić się również 'lud wyklęty'? Zostawiam jednak tę dyskusję na inną okazję). Owa instytucjonalno-symboliczna władza imperium została bardzo dobrze przemyślana przez Hardta i Negriego, choć jestem pewien, że ich spojrzenie jest o wiele zbyt wąskie.

Wreszcie - co z wielu względów wydaje mi się kluczowe - Imperium jest zewnętrzem. Taubes pisał o teokracji jako o ustroju rewolucyjnym, odrzucającym wszelką władzę ustanowioną przez człowieka; Imperium nie jest teokracją - jest bramą pomiędzy 'tu-i-teraz' a 'tam'. Imperium jest więc swego rodzaju granicą, ale w takim znaczeniu jak słowo 'frontier' jest używane na przykład w serialu Star Trek - 'Space, the final frontier', granicą pomiędzy tym co ma reprezentację (jest poznane i nazwane) o tym co (jeszcze) nie ma.

Idea imperialna jest - jak starałem się pokazać - fascynującym źródłem inspiracji, szczególnie dla poszukiwaczy lepszego, bardziej sprawiedliwego świata, których nie satysfakcjonuje perspektywa marksistowska czy liberalna*.


___
* zobacz na przykład Louis Eisenmann and R. W. S. W., The Imperial Idea in the History of Europe, The Slavonic Review, Vol. 5, No. 14 (Dec., 1926), pp. 242-257

* powyższa notka nie jest oczywiście stanowiskiem żadnej organizacji ani partii politycznej, której jestem lub chciałbym być członkiem... ;) jest elementem moich własnych poszukiwań i rozterek.
0 Comments

Your comment will be posted after it is approved.


Leave a Reply.

    Archives

    November 2022
    July 2021
    June 2021
    March 2021
    February 2021
    November 2018
    May 2018
    December 2017
    November 2017
    October 2017
    August 2017
    March 2017
    January 2017
    December 2016
    November 2016
    October 2016
    September 2016
    August 2016
    July 2016
    June 2016
    May 2016
    April 2016
    March 2016
    February 2016
    January 2016
    December 2015
    October 2015
    September 2015
    August 2015
    July 2015
    June 2015
    May 2015
    April 2015
    March 2015
    February 2015
    January 2015
    December 2014
    November 2014
    October 2014
    September 2014
    August 2014
    July 2014
    June 2014
    April 2014
    March 2014
    February 2014
    January 2014
    December 2013
    November 2013
    October 2013
    September 2013
    August 2013
    July 2013

    Categories

    All
    Marginalia
    Wyprodukować Rewolucję

    RSS Feed

Proudly powered by Weebly