Ostatnie dziesięć dni spędziłem z moimi studentami w Katowicach, gdzie na zaproszenie Uniwersytetu Śląskiego zbieraliśmy materiały do projektu strategii rozwoju dzielnicy akademickiej. To jest fascynujący projekt, w którego tle tkwi marzenie o uniwersytecie przyjaznym i otwartym (pisze o tym świetnie prof. Ryszard Koziołek). Jak jednak pokazują (wiem, że to jest zawsze anegdotyczne) komentarze pod tym tekstem, nie wszyscy marzą o tym, by studenci byli blisko nich. Podobne głosy słyszeliśmy zresztą również ze strony niektórych mieszkańców, którzy przede wszystkim chcieliby mieć 'święty spokój'. Istnieje pewien lęk przed studentami, jako grupą która przede wszystkim głośno się bawi, a nie - jak mogłoby się wydawać - się uczy. To nie jest zresztą jedynie polski lęk czy polskie uprzedzenia - podobnie jest w Plymouth, podobnie jest w innych brytyjskich miastach uniwersyteckich. Studenci to nie jest tylko piękno i dobro. Czy to jednak oznacza, że należy miasto ciąć na kawałki, segregując ludzi i funkcje? Z takiego założenia wychodzili nie tylko naziści tworząc getta, nie tylko tylko moderniści segregując funkcję czy niektórzy dziennikarze piszący o 'uwalnianiu miasta z niemiastotwórczej tkanki społecznej'. W mieście mamy jednak o wiele więcej możliwości niż zamknięcie różnych ludzi w jednym pokoju a umieszczaniu ich w getcie. Miasto pozwala na takie mieszanie różnych funkcji i różnych mieszkańców, by z jednej strony zabezpieczać ich intymność (prywatność) a z drugiej by umożliwiać im wchodzenie w interakcje. Miasto jednak to nie tylko budynki i przestrzeń, miasto to również regulacje, prawo, konwencje, kultura. To powoduje, że architekci albo koncentrują się tylko na budynkach - bo na inne rzeczy nie mają wpływu, albo stają się architektami-politykami, by ten wpływ uzyskać. My staramy się lokować gdzieś poza taką dychotomią, staramy się pokazywać architekturę i urbanistykę jako element polityki, element gospodarki i kultury. Nie staramy się zastępować innych aktorów społecznych, lecz wchodzić z nimi w sojusze i sieci. Oczywiście wszyscy to robią, mam jednak wrażenie, że różnica dotyczy świadomości oraz... no cóż, jakby to delikatnie powiedzieć? Tego jak widzimy politykę - czy tylko przez pryzmat interesów poszczególnych polityków i partii czy raczej jako 'roztropną troskę o dobro wspólne' (tak tak, przyznaję się do nieusuwalnego skażenia katolicką nauką społeczną). Projekt w Katowicach jest więc nie tylko pytaniem o 'najlepsze' rozwiązanie, ale przede wszystkim pytaniem o sojusze. Wizja uniwersytetu otwartego i przyjaznego najwyraźniej nie dla wszystkich jest do zaakceptowania. Idą jednak wybory i nagle bardzo wielu kandydatów na prezydentów i radnych zaczyna mówić rzeczy, które brzmią zachęcająco. Być może kłamią, być może jednak zaczynają sami dostrzegać, że model miasta opartego na wielkich inwestycjach jest nie do utrzymania (mówiłem o tym trochę w wywiadzie dla KryPola). Co ciekawe, zarówno w niektórych komentarzach po tym wywiadzie, jak też w pytaniach po dwu wykładach które wygłosiłem ostatnio (w Katowicach i we Wrocławiu) pojawiają się zarzuty o zbyt małą ilość konkretów oraz pytania 'co robić?'. To dziwne, bo przecież to jest dość oczywiste - zmienić perspektywę. Jeśli miasto potrafi wydać miliony na stadion czy budynek centrum konferencyjnego a nie ma pieniędzy na mieszkania komunalne i dopłaty to obiadów dla dzieci, to chyba nie jest problem 'konkretnych planów' tylko właśnie jakiejś ślepoty. Nie jest to zresztą problem polski - nasi studenci 1go roku pracują nad projektem w Londynie. I tam przedstawiciel zarządu jednej z dzielnic mówi dokładnie tym samym (neoliberalnym?) językiem - 'nie mamy pieniędzy dla istniejących małych zakładów pracy, na lokalne centra społeczne czy mieszkania socjalne'; a po dziesięciu minutach - 'musimy w budowę tego osiedla luksusowych mieszkań władować miliony funtów'. Miasta wciąż posiadają grunty, budynki, infrastrukturę; dysponują pieniędzmi z budżetu oraz możliwością nakładania lokalnych podatków. Mają armię urzędników, mają instytucje kultury. To nie jest wielka filozofia, by odwrócić priorytety i zamiast grać na zewnętrznych inwestorów, skupić się na własnych mieszkańcach (i mieszkańcach plug-in, oczywiście).
Wykład, który powiedziałem w Katowicach i we Wrocławiu dotyczył właśnie odwracania perspektywy. Mówiłem o idei dobra wspólnego - i architektury ufundowanej na tej idei, mówiłem o partyzantach i nomadach. Ci, którzy znają moje ostatnie teksty (między innymi dla Władzy Sądzenia czy Autoportretu) z grubsza wiedzą o co mi chodzi. Jednym z pojęć, które są dla mnie kluczowe jest idea strefy|terytorium, czyli ogółu warunków niezbędnych do ukształtowania się i rozwoju podmiotowości. Przykład Rojava, Zapatystów czy 'zwykłych' skłotów pokazuje, że niekoniecznie musimy mówić o własności przestrzeni, nie uciekniemy jednak od idei ziemi jako punktu oparcia. Jak czytamy w deklaracji ideowej YAJK (Unia Wyzwolenia Kobiet Kurdystanu): “Kobieca ideologia nie może istnieć bez ziemi. Sztuka uprawy ziemi i sztuka produkcji są związane z kobiecym artyzmem. Oznacza to, że fundamentem kobiecej ideologi jest związek z ziemią, na której to wszystko powstaje, innymi słowy, patriotyzm.” Ten patriotyzm jest oczywiście czymś fundamentalnie odmiennym od tego, jak to słowo definiują polscy narodowcy, nie ma nic wspólnego z ksenofobią, co więcej - to patriotyzm, który nie domaga się specjalnego traktowania a nawet własnego państwa. Chodzi tu o odbudowę tego co wspólne - ale jak piszą Hardt i Negri, to co wspólne jest konstruowane przez wspólnotę. A jeśli tak, to nie jest to coś danego raz na zawsze, lecz ciągły proces negocjacji i kreacji, pełen troski i szacunku. I tu możemy wrócić do naszego projektu w Katowicach i wstępnych uwag o specyfice miejskości. Nasz pierwszy komentarz do tego projektu dotyczył języka - uważamy, że zamiast mówić o dzielnicy akademickiej, lepiej znaleźć określenie, które podkreśli heterogeniczność tego miejsca, różnorodność logik, które w tym miejscu działają (ten tekst wkłada moim studentom i mnie w usta słowa, których nie powiedzieliśmy lub też wyrywa je z kontekstu, ale z grubsza opisuje co w Katowicach robiliśmy). To jest obserwacja tego co jest ale również sugestia tego co tam ma być. Nie chodzi o to przecież, by zmusić ludzi, którzy mieszkają w pobliżu uniwersytetu i wyprowadzają swoje psy wzdłuż Rawy, by zostali studentami, lecz by dać im możliwość przyjścia na wykład, posłuchać seminarium (Filozoficzne Wtorki na Wrocławskim Nadodrzu jak słyszałem okazały się sporym sukcesem frekwencyjnym). Nie chodzi jednak znów, by paternalistycznie mówić jedynie o tym co uniwersytet może 'dać' mieszkańcom, ale by szukać możliwości współpracy - na przykład zapraszając emerytowanych górników lubiących majsterkować w piwnicy by wnieśli trochę praktyki w uniwersytet. Obok fragmentów uniwersytetu rozproszonych po okolicy, warto też pozwolić różnym instytucjom i 'logikom' miejskim rozgościć się na terenie uniwersytetu. To oczywiście są propozycje wymagające znacznie więcej myślenia i pracy, niż proste zaoranie istniejących budynków i postawienie nowych. Proste rozwiązania to u korwinistów - w prawdziwym mieście trzeba trochę pogłówkować. Pierwsze efekty pracy moich studentów będziemy mogli pokazać w połowie listopada - mam nadzieję, że będą interesujące i potencjalnie użyteczne dla UŚ i mieszkańców Katowic.
I przy okazji - czy głosujesz w Warszawie czy też nie, przeczytaj Program Miejski kandydatki Zielonych na prezydentkę Warszawy bo warto. Lepszego programu raczej w Polsce nie znajdziecie - w każdym razie, ja się na taki nie natknąłem.
Wykład, który powiedziałem w Katowicach i we Wrocławiu dotyczył właśnie odwracania perspektywy. Mówiłem o idei dobra wspólnego - i architektury ufundowanej na tej idei, mówiłem o partyzantach i nomadach. Ci, którzy znają moje ostatnie teksty (między innymi dla Władzy Sądzenia czy Autoportretu) z grubsza wiedzą o co mi chodzi. Jednym z pojęć, które są dla mnie kluczowe jest idea strefy|terytorium, czyli ogółu warunków niezbędnych do ukształtowania się i rozwoju podmiotowości. Przykład Rojava, Zapatystów czy 'zwykłych' skłotów pokazuje, że niekoniecznie musimy mówić o własności przestrzeni, nie uciekniemy jednak od idei ziemi jako punktu oparcia. Jak czytamy w deklaracji ideowej YAJK (Unia Wyzwolenia Kobiet Kurdystanu): “Kobieca ideologia nie może istnieć bez ziemi. Sztuka uprawy ziemi i sztuka produkcji są związane z kobiecym artyzmem. Oznacza to, że fundamentem kobiecej ideologi jest związek z ziemią, na której to wszystko powstaje, innymi słowy, patriotyzm.” Ten patriotyzm jest oczywiście czymś fundamentalnie odmiennym od tego, jak to słowo definiują polscy narodowcy, nie ma nic wspólnego z ksenofobią, co więcej - to patriotyzm, który nie domaga się specjalnego traktowania a nawet własnego państwa. Chodzi tu o odbudowę tego co wspólne - ale jak piszą Hardt i Negri, to co wspólne jest konstruowane przez wspólnotę. A jeśli tak, to nie jest to coś danego raz na zawsze, lecz ciągły proces negocjacji i kreacji, pełen troski i szacunku. I tu możemy wrócić do naszego projektu w Katowicach i wstępnych uwag o specyfice miejskości. Nasz pierwszy komentarz do tego projektu dotyczył języka - uważamy, że zamiast mówić o dzielnicy akademickiej, lepiej znaleźć określenie, które podkreśli heterogeniczność tego miejsca, różnorodność logik, które w tym miejscu działają (ten tekst wkłada moim studentom i mnie w usta słowa, których nie powiedzieliśmy lub też wyrywa je z kontekstu, ale z grubsza opisuje co w Katowicach robiliśmy). To jest obserwacja tego co jest ale również sugestia tego co tam ma być. Nie chodzi o to przecież, by zmusić ludzi, którzy mieszkają w pobliżu uniwersytetu i wyprowadzają swoje psy wzdłuż Rawy, by zostali studentami, lecz by dać im możliwość przyjścia na wykład, posłuchać seminarium (Filozoficzne Wtorki na Wrocławskim Nadodrzu jak słyszałem okazały się sporym sukcesem frekwencyjnym). Nie chodzi jednak znów, by paternalistycznie mówić jedynie o tym co uniwersytet może 'dać' mieszkańcom, ale by szukać możliwości współpracy - na przykład zapraszając emerytowanych górników lubiących majsterkować w piwnicy by wnieśli trochę praktyki w uniwersytet. Obok fragmentów uniwersytetu rozproszonych po okolicy, warto też pozwolić różnym instytucjom i 'logikom' miejskim rozgościć się na terenie uniwersytetu. To oczywiście są propozycje wymagające znacznie więcej myślenia i pracy, niż proste zaoranie istniejących budynków i postawienie nowych. Proste rozwiązania to u korwinistów - w prawdziwym mieście trzeba trochę pogłówkować. Pierwsze efekty pracy moich studentów będziemy mogli pokazać w połowie listopada - mam nadzieję, że będą interesujące i potencjalnie użyteczne dla UŚ i mieszkańców Katowic.
I przy okazji - czy głosujesz w Warszawie czy też nie, przeczytaj Program Miejski kandydatki Zielonych na prezydentkę Warszawy bo warto. Lepszego programu raczej w Polsce nie znajdziecie - w każdym razie, ja się na taki nie natknąłem.
RSS Feed
